સેલ્ફ-હેલ્પ પુસ્તક Who Moved My Cheese - સ્પેનસર જહોન્સન. - Book Review

સેલ્ફ-હેલ્પ પુસ્તક Who Moved My Cheese - સ્પેનસર જહોન્સન.

વરસ ૨૦૦૨માં કોર્પોરેટ ટ્રેઈનીંગના ભાગ રૂપે એક સેશન હતું, ચેન્જ મેનેજમેન્ટનું. કારણ તો એ હતું કે ૧૮ વરસ એક એન્ટ્રેપ્રેન્યોર તરીકે કામ કર્યા બાદ મેં કોર્પોરેટ એસાઈનમેન્ટ લીધું હતું. ટેકનીકલી માલીક મટીને નોકર થયો. એટલે માનસીકતામાં પરીવર્તન, કાર્ય પધ્ધતીમાં પરીવર્તન જરૂરી હતા. અને મારી જેવા ઘણા લોકો હતા. એ દરેકને માટે કંપનીના લર્નીંગ અને ડેવલપમેન્ટ વિભાગ દ્વારા આયોજન થયેલું.

એ બે દિવસના વર્કશોપમાં વ્હુ મુવ્ડ માય ચીઝ - પહેલાં એનો વીડીયો અને ત્યાર બાદ ગૃપ ડીસ્કશન, પાવર પોઈન્ટ અને એક્સરસાઈઝ. અંદાજે ૩ કલાકનું પાવર પેક્ડ સેશન હતું.

પર્સનલ લાઈફ હોય કે પ્રોફેશનલ લાઈફ. દરેક જગ્યાએ ખુબ કામ લાગે તેવી શીખ મળી. અને એકદમ પ્રેક્ટીકલ. રોજબરોજના જીવનમાં કામ લાગે તેવી.

આ સેશન પુર્ણ થયા બાદ એ પુસ્તક લેવું એવી સલાહ પણ મળી. ચર્ચગેટ સેન્ટ્રલ ટેલીગ્રાફ ઓફીસનો ફુટપાથ એક સમયે કદાચ વિશ્વનો સહુથી મોટો પુસ્તક મેળો હતો. ક્રોસ મેદાનના છેડે આવેલ પારસીના કુવાથી ફાઉન્ટેન સુધી અને એ જ રીતે સામેનો ફુટપાથ. પુસ્તકોથી ભરપુર. એ ફેરીયાઓ ભલે વાંચતા નહી હોય, એમનું શિક્ષણ કેટલું હશે તે ખબર નહી હોય, પણ તમે લેખકનું નામ આપો કે પછી વિષય કહો કે ટાયટલ કહો, ગણતરીની મીનીટમાં શોધી આપે.

તો સેશન પુર્ણ થયા બાદ ચર્ચગેટના ફુટપાથ ઉપરથી આ પુસ્તક શોધી કાઢ્યું. અંદાજે ૧૦૦ પેજની નાની એવી પુસ્તીકા જ કહી શકાય. પણ પાવર પેક્ડ. એશીયાટીક પાછળ આવેલી હોટેલમાં પહોંચી ૨ કલાકમાં તો વાંચી લીધી.

આ વાર્તામાં ચાર પાત્રો છે.

બે ઉંદર અને બે વ્યક્તિઓ (જે ઉંદર જેટલા જ નાના દર્શાવેલા છે).

ઉંદર - સ્નીફ અને સ્કરી
માણસો - હેમ અને હો

જીવન જીવવાની હોડમાં ભુલભુલામણી (મેઝ) તેઓ ચીઝ શોધતા રહેતા હોય છે.

ઉંદર - સામાન્ય ઉંદરનું જ મગજ (ઓબ્વીયસલી) અને સુંઘવાની ગજબ શક્તી.

માણસો - વિચક્ષણ મગજ (અગેઈન ઓબ્વીયસલી) અને માન્યતાઓ, લાગણીઓ સાથે.

એ ભુલભુલામણીની અંધારી ગલીઓમાં અનેક ચેમ્બર્સ, ગલીઓ અને ખુણાઓ હોય છે. અને ખોવાઈ જવાની પુરેપુરી શકયતાઓ પણ.

ઉંદરોની કાર્ય પધ્ધતી? - ટ્રાયલ અને એરર. પ્રયત્ન કરતા જ રહેવાનું, ખોવાઈ જવાય, અંધારી ગલીઓમાં દીવાલ સાથે ટકરાય, પણ પ્રયત્ન સતત કરતા રહેવાનું,.

માણસો? વિચારતા રહે, લાગણીઓ અને માન્યતાઓને આધારે પુર્વધારણા બાંધતા રહે,

એમને ચીઝ સ્ટેશન સી મળી આવે છે.

ઉંદર શું કરે? રોજ સવારે ચીઝ સ્ટેશન સી તરફ દોડી જવાનું. કારણ પર્યાપ્ત ચીઝનો જથ્થો છે.

માણસો? - તૈયાર થશે, આરામથી ચાલતા જશે, એમને ખબર જ છે કે ત્યાં ચીઝ છે. પુરતું છે. ખાત્રી છે. અને હવે જગ્યા પણ ખબર છે.

ચીઝ છે તો જીવન છે એ ચારેય ને ખબર છે. અને ચીઝ મળે એટલે ખુશી મળે.

અહીં ચીઝ એટલે?

- કારકીર્દી
- તંદુરસ્તી
- પરીવાર
- સુખ સગવડ સાથેનું ઘર
- સમાજમાં નામ, પ્રતિષ્ઠા
- સંપત્તી
- જીવનના તમામ ભૌતિક સુખ
- પાયાની જરૂરીયાત

એક સમય એવો આવે છે કે ચીઝ સ્ટેશન સી ખાલી થઈ જાય છે. ઉંદરોની નજર સતત ઘટતા જતા જથ્થા તરફ હતી. માણસો એ બાબતે તદ્દન બેફીકર હતા.

ઉંદરોએ આ પરિસ્થિતિને પહેલેથી માપી લીધેલી. પણ માણસો?

- આ અન્યાય છે.
- આમ કેમ ખાલી થઈ જાય?
- મારૂં ચીઝ કોણે ફેરવ્યું? Who Moved My Cheese?
- અને હતાશા છવાઈ ગઈ.

આ તમામ જરૂરીયાતો જેટલી મહત્વની લાગે એટલી જ એ પ્રત્યે આસક્તી વધે. એને કબજો જમાવી દેવાની પ્રબળ પ્રક્રીયા શરૂ થાય.

ઉંદરો આ દરમ્યાન શું કરતા હતા? એમણે બીજો કોઈ વિચાર કર્યા વગર નવું ચીઝ સ્ટેશન શોધવાનું શરૂ કરી દીધું અને આ જથ્થા કરતાં પણ વધુ જથ્થાવાળા ચીઝ સ્ટેશનને શોધી કાઢ્યું.

જ્યારે માણસો? હજુ વિશ્લેષણમાં સમય વ્યતીત કરતા હતા, અન્યાય (હું બીચારો) ગાથા સંભળાવતા રહ્યા, લાભ શોધતા રહ્યા અને આ મારો હક્ક કોઈ કેમ છીનવી લે? એ ચીંતામાં હતાશામાં રહ્યા.

બે માણસોમાં થી હો વિચારે છે કે હવે નવું ચીઝ સ્ટેશન શોધવું જ રહ્યું. અને હેમ કહે છે કે એ તો ભયાનક કલ્પના છે. મારી હવે ઉંમર થઈ, નિષ્ફળતા મળશે તો? ખોવાઈ જશું તો શું થશે? લોકો મને મુરખ ગણશે..

પરિવર્તન ન કરવા ને અભાવે બન્નેની તબીયત ઉપર અસર થવા લાગી.

ઘણી વખત પરિસ્થિતિ બદલાય છે, અને પહેલાં જેવી સ્થિતિ નથી રહેતી, અને આવી સ્થિતિમાં કેમ રીએક્ટ કરવું? જીવનમાં બદલાવ કેટલો જરૂરી છે?

વેલ... આખું તો સ્પેન્સર જહોન્સનના પુસ્તકમાં વધુ મજા આવશે.

આના ગુજરાતી અનુવાદ પણ ઉપલબ્ધ છે. સરળ, સમજી શકાય તેમ અને પ્રેક્ટીકલ. તેના અનુવાદક શ્રી અલ્કેશભાઈ પટેલ છે. અલકેશભાઈ આપનો ખુબ આભાર કે આ પ્રકારના પુસ્તકોને સરળ ગુજરાતીમાં લોકો સમક્ષ રજુ કર્યું.

અંગત જીવનમાં, પ્રોફેશનલ લાઈફમાં, અરસપરસના સંબંધોમાં. દરેક જગ્યાએ.

અંગત લાયબ્રેરીમાં આ પુસ્તક અનિવાર્ય ગણી શકાય.

- અગત્યનું: એ સેશનમાં સેલ્ફ હેલ્પ પુસ્તક કેમ વાંચવું એ પણ શીખ્યો. ફ્લોરોસેન્ટ હાઈલાઈટર અને સ્ટીકી પેડ / પોસ્ટ ઈટ (નાના પીળા કલરના) સાથે રાખવાના. અને જે મુદ્દો તમને આકર્ષીત કરે તેને હાઈલાઈટ કરતા જવાનું અને જે એમ લાગે કે આ અમલમાં મુકી શકાય તેમ છે. તો તેને પહેલાં સ્ટીકીપેડ ઉપર ટપકાવી, ડેસ્ક ઉપર નજર સમક્ષ રહે તેમ રાખવાનુ.

આભાર.